Pragmatizm, Yunanca “iş, eylem” anlamına gelen “pragma” kelimesinden türetilmiştir. Pragmatik kelimesinin anlamı ise işe yönelik demektir ve günümüzde “faydacılık” bu terim yerine kullanılmaktadır. Biz de bu yazımızda “Pragmatizm nedir?” sorusuna tüm detaylarıyla cevap arayacağız.
Pragmatizm en genel anlamıyla; bir fikrin veya önermenin gerçekliğinin, her türlü özelliğinden bağımsız olarak gözlemlenebilir sonuçlarına bağlı olduğunu savunur. Gerçekliğin ve doğruluğun yalnızca eylemlerin sonuçlarının sağladığı fayda bakımından değerlendirildiği akımdır.
Pragmatizm akımına göre doğruluğun ve gerçekliğin bir ölçütü yoktur, kişiden kişiye değişebilen kavramlardır. Doğruluğun ve gerçekliğin değerlendirilmesinde dikkate alınması gerekenler eylemlerin ve düşüncelerin sonuçlarıdır. Yani pragmatist düşünceye göre bir eylem sonucunda fayda sağlıyorsa bu eylem ahlaki kabul edilir. Evrensel ahlak yasası herkese aynı anda fayda sağlayamayacağı için de pragmatist düşünce bu fikri reddeder.
Pragmatizm Felsefesinin Tarihçesi
Pragmatizm 1870’li yıllarda ilk kez ortaya atılmış olsa da ilk çağdaki çeşitli felsefi ekollerde pragmatizm örneklerini görmek mümkün. Özellikle Hedonist filozofların bazı görüşleri pragmatik düşüncelerle benzerlik göstermekteydi.
Hedonizm veya hazcılık, hazzın mutlak anlamda iyi olduğunu ve insanların eylemlerini kendilerine haz sağlayacak bir biçimde planlaması gerektiğini savunan bir felsefi görüştür. Hedonizm, dünyadan zevk almayı amaçlar ve sürekli haz verene yönelmenin en uygun davranış biçimi olduğunu savunur. Hedonizm türlerinden birisi olan hedonistik egoizme göre insanın kendi çıkarları için en iyi şey ne ise onu yapması gerektiğini savunur.
Yani kişinin yapacağı bir eylemin sonucunda oluşacaklara kendisi dışında hiç kimseyi düşünmek zorunda olmamasıdır. Aynı zamanda hedonizmin farklı bir türü olan hedonistik pagmatizmde ise doğru eylem ilgili herkes için en yüksek mutluluğu verecek olan eylemdir. Burada eylemden etkilenen herkesin mutluluğuna eşit önem verilir. Bu düşünceler ile pragmatizm felsefesinin benimsediği düşüncelerin ortak noktaları mevcuttur.
Pragmatizmin Ortaya Çıkışı
Pragmatizm ilk kez 1870’li yıllarda ortaya çıkmış fakat 20. yüzyılda popüler hale gelmiş bir akımdır. Pragmatizmin ilk olarak ortaya çıktığı zamanlarda bu düşüncenin yaygınlaşmasını sağlayan en önemli filozoflardan birisi William James olmuştur. “Pragmatizm” terimi ise ilk kez William James’in 189S’de kaleme aldığı “Philosophıcal Conceptions and Practical Results” adlı yazısında yayınlanmıştır. Bu yazıda William James’in belirttiğine göre Charles Sanders Peirce pragmatizm terimini ilk ortaya atan kişi olmuştur. Peirce “pragmatizm” terimini ilk kez 1870’lerin başında düzenli olarak toplanan bir arkadaş kulübü Cambridge Metafizik Kulübü’nün toplantılarında kullanmıştır.
Pragmatizm özellikle ABD ve İngiltere’de oldukça yaygınlaşmış, bu ülkelerdeki toplumun yaşam felsefesi haline gelmiştir. Bu ülkelerde eğitim ve ekonomi oldukça etkilemiştir.
Pragmatizm Felsefesinin Özellikleri
Yazının sonuna geldiğimizde, pragmatizm felsefesini maddeler halinde özetlemenin yararlı olacağını düşünüyoruz:
- Pragmatizm, sonuçlara odaklanan bir felsefe akımıdır. İyi ve doğru olanı, eylemin sonucuna göre değerlendirmektedir.
- Pragmatizme göre İyi ve ahlaki olan eylem, sonucunda fayda/yarar sağlayan eylemdir. Benzer şekilde, doğru olan eylem uygulanabilir ve fayda yaratan eylemdir.
- Pragmatizm, William James ve Charles Sanders Peirce tarafından kurulan bir Batı felsefesi akımıdır. İdealist felsefelerin teorik tartışmalarına tepki olarak, günlük hayatta uygulanabilecek bir felsefe bulma çabasından doğmuştur.
Pragmatizm Felsefesinin En Önemli Filozofları
Pragmatizm felsefesinin ilk örnekleri Antik Yunan’da görülse de 19. ve 20. yüzyılda gelişmiş ve yaygınlaşmış bir akımdır. Pragmatizmin ilk ortaya atıldığı tarihten bu yana pragmatizm felsefesini benimseyen ve bu felsefeyi yaygınlaştıran önemli filozofları olmuştur.
William James (1842-1910)
William James Pragmatizmin öncüsü olarak görülen Amerikalı ünlü psikolog ve felsefecidir. James, sadece eylemlerin sonuçlarının sağladığı faydaları göz önüne alır. Felsefede “nesne nedir” sorusunu sormayı kabul etmez. Pragmatizm anlayışına göre sorulması gereken soru “sonuçlar nelerdir?” olmalıdır.
İlkçağ Yunan felsefesinde bilgi ve bilim fayda için elde edilmezdi; aksine bilgi, sırf bilgi olduğu için değerliydi. James’in anlayışına göre ise ilk çağdaki bilgi arayışı artık değersizdir çünkü faydayı amaçlamaz. James bir felsefi sistemi sağlam bir temele sahip, kendi içinde tutarlı olsa da eğer kişinin pratik bir sorununu çözmüyor, ona bir fayda sağlamıyorsa değersiz kabul etmiştir.
William James’e göre pragmatizm, sonuçsuz kalan metafizik tartışmalarını kesin bir karara bağlama yöntemidir. Eğer bir teori insan yaşamında bir farklılık yaratmıyorsa terk edilmelidir.
Charles Sanders Peirce (1839-1914)
Charles Sanders Pierce pragmatik görüşü benimsemiş Amerikalı bir filozoftur. Pragmatizmin isim babası olarak kabul edilen Peirce pragmatist yöntemlerin ana hatlarını oluşturmuştur. Peirce için gerçek ve doğru bilginin tek ölçütü faydadır. Peirce bir eylemi veya teoriyi; toplumsal veya bireysel bir sorunu çözdüğü sürece değerli kabul eder.
Dilerseniz Entropi Nedir? sorusunu cevaplamış olduğumuz içeriğimizi de ziyaret edebilirsiniz.
Peirce’a göre pragmatizm, anlamı zor olan soyut kavramların anlamlarını daha belirgin hale getirir. Pierce soyut ve anlaması zor kavramların anlaşılması için tek tek eylemsel anlamda sınanması gerektiğini “Kavramlarımıza Açıklık Nasıl Sağlanır?” adlı makalesinde ileri sürmüştür. Bu kavramları eylemsel anlamda sınamak yalnızca Pragmatizmi bir araç olarak kullanarak gerçekleştirilebilir. Bu sayede felsefede soyut bir kavram kalmayacak ve felsefe pozitif bir bilim haline gelecektir. Bundan dolayı pragmatizm bilimsel süreçlerde vazgeçilmez bir teknik olmalıdır. Pragmatizm nedir? sorusunu cevaplamış olduğumuz içeriğimiz bu şekildeydi.
