Teknolojinin gelişmesi ile bilimsel hesaplamalar da daha net sonuçlar vermeye başladı. Artık bu hesaplamalarda süper bilgisayarlar ve elektromanyetik teleskoplar kullanılmakta. Teleskop dememden de anlayabileceğiniz üzere konumuz uzay. Daha uzağı gösteren teleskoplarla ve görülenleri daha iyi analiz etmemizi sağlayan bilgisayarlarla gözlemlenebilir evrenin sınırları genişledi. Evreni daha iyi gözlemledikçe evrendeki cisimleri ve olayları anlamlandırmamız da kolaylaşıyor. Bu olaylardan birisi de Güneş fırtınası. Gelin, Güneş fırtınası nedir ve nasıl gerçekleşir?, birlikte bakalım.
Güneş, Samanyolu Galaksisi’nin en büyük yıldızıdır. Bu da Güneş’in inanılmaz büyük bir kütleye ve ısıya sahip olduğu anlamına gelmektedir. Son hesaplamalara göre Güneş’in kütlesi yaklaşık iki nonilyon kilodur. Yani 2 x 1030 kilodur. Güneş’in yüzey sıcaklığı ise yaklaşık 10.000 Fahrenhayt, yani 5.700 Celsius derecedir. Bu denli büyük kütle bu kadar sıcak ile birleşince ortaya devasa bir enerji çıkıyor. Bu yüzden, Dünya’da gerçekleşse çok büyük etki yaratabilecek kimyasal reaksiyonlar Güneş’te sık sık gerçekleşir. İşte temelde bu fırtına, Güneş’te gerçekleşen bu reaksiyonların etkilerinin Dünya’da görülmesidir.
Güneş Parlamaları/Patlamaları
Güneş, çoğu zaman sabit ve çok büyük bir ateş topu olarak düşünülse de gerçek pek öyle değildir. Çok büyük bir ateş topu olduğu doğrudur ama sabit değildir. O kadar sıcaktır ki yüzeyinde gazlar erimiş halde, yani plazma halinde bulunur. Bu plazma halindeki gazlar sürekli bir akış halindedir. Yani Güneş, sürekli bir yerden bir yere akan plazmaların elektromanyetik yüke sahip plazmalarsonucu meydana gelir. Plazmaların bu hareketi önce Güneş parlaması ya da Güneş patlaması denilen fenomene yol açar. Bu olayı bir uzay teleskobu ile ya da Güneş filtresi ile gözlemleyebilmek mümkündür. Gözlemlendiği zaman bölgesel bir ışık parlaması olarak görülür. NASA’ya göre Güneş parlamalarının birbirinden farklı sınıfları ve özellikleri vardır. Bunlar;
- X sınıfı,
- M sınıfı,
- C sınıfı,
- B sınıfı,
- A sınıfı olmak üzere kategorilere ayrılmıştır.
X sınıfı Güneş parlamaları en güçlü parlamalardır. M sınıfı parlamalar ise X sınıfı parlamaların sadece onda biri kadar güçlüdür. Buna rağmen sıralamada ikinci en güçlü parlama sınıfıdır. M sınıfından sonra C sınıfı gelir. C’den sonra ise B sınıfı. A sınıfı parlamalar en güçsüz parlamalardır.
Koronal Kütle Atımları
Güneş parlamaları sırasında Güneş, ciddi derecede bir enerji yaysa da enerji yaymasının tek yolu parlamalar değildir. Plazmaların manyetik alanlarının birleşmesi ile oluşan manyetik alan bulutlarının uzaya salınması ile de enerji yayılır. Bu fenomene ise koronal kütle atımı (CME) denir. Uç örneklerinde bu bulutlar yüz milyarlarca kilogram madde taşıyabilirler ve saatte birkaç milyon kilometre yol kat edebilirler. Koronal kütle atımları, Dünya’ya doğru salındıkları zaman Dünya’ya ulaşmaları üç günün üzerinde sürebilmektedir. Ancak Güneş parlamalarının aksine her koronal kütle atımı Dünya’dan görülemez.
Güneş Fırtınası Nasıl Oluşur?
Bu iki fenomen her zaman olmamakla beraber bazen bir arda görülür. Bu zamanlarda çok yoğun bir elektromanyetik alan yayılır. İşte bu alanın Dünya’ya ulaşmasına Güneş fırtınası denir. Burada söz edilen fırtına, Dünya’da görülen bildiğimiz fırtınalardan değildir. Bu daha çok iletişim hatlarını bozan elektromanyetilk bir fırtınadır. Öyle ki Güneş fırtınaları sırasında telefonların baz istasyonları ile iletişimi bozulabilir, radyo frekansları karışabilir ve TV uydularının Dünya ile bağlantısı kesilebilir.
Güneş fırtınasının neden olduğu bir diğer şey ise normalde olmaması gereken yerlerde oluşan kuzey ışıklarıdır. Kuzey ışıkları adından da belli olduğu gibi Dünya’nın kuzey bölgelerinde oluşan bir doğa olayıdır. Ancak Güneş’ten gelen elektromanyetik alan, atmosferin manyetosfer tabakasını etkileyerek jeomanyetik fırtınayı tetikler ve Kuzey Işıkları Ekvatora yakın bölgelerde de görülür.
Tarihteki En Büyük Güneş Fırtınası
‘’Güneş fırtınası nedir?’’ sorusuna yanıt verdikten sonra olayın bir de tarihsel boyutlarını ele alalım. Şimdiye kadarki en güçlü Güneş fırtınası 1859 yılında kaydedilen ve Carrington Olayı olarak bilinen bir vakadır. Bu vaka öylesine güçlü olmuştur ki tüm Dünya’da telegraf ağları kesilmiş ve bazı istasyonlarda yangın çıkmıştır. Ayrıca bu fırtına süresince Kuzey Işıkları neredeyse tüm Dünya’ya görülmüştür.
2012 yılında ise Güneş’ten çok büyük bir koronal kütle atımı yayılmıştır. Bu CME, Carrington olayındakinden bile büyüktür. Şans eseri bu CME’nin yörüngesi farklıydı ve CME Dünya’ya çarpmamıştı. Ancak olay bir hafta önce gerçekleşseydi CME Dünya’ya çarpacaktı ve uzmanların tahminlerine göre Dünya’ya Katrina Kasırgası’ndan 20 kat daha fazla zarar verecekti.
