Herhangi bir yazılı metinde okuyucuyla doğru iletişimi kurabilmek adına bazı yöntemlere başvurulur. Bu yöntemler metnin ana fikrinin okuyucuya en doğru biçimde iletilmesini sağlar. Bu yollara düşünceyi geliştirme yolları demektir. Örneğin, eğer okuyucuya bir fikri kabul ettirmek isteniyorsa, düşünceyi geliştirme yolları kullanılmalıdır. Birkaç maddeden ibaret olan düşünceyi geliştirme yolları nelermiş, bakalım.
Madde Madde Düşünceyi Geliştirme Yolları
Düşünceyi geliştirme yolları denilen yazın yönteminde başvurulan altı yol vardır. Bu yolların ne olduğunu ve nasıl uygulandığını sizler için anlatmaya çalıştık.
-
Tanımlama
Tanımlama, herhangi bir konuda fikir bildirmeden önce yazarın başvurduğu yöntemdir. Fikir, okuyucu konu hakkında bilgi sahibi değilmiş gibi düşünülerek tanımlanır. “Nedir?”, “Kimdir?” sorularına verilen cevapların hepsinin amacı tanımlama yapmaktır. Tanımın açıklamadan farkı, konuyu detaya girmeden net bir şekilde aktarıyor olmasıdır. Bazı tanımlama örneklerine bakarak bu yolu daha iyi anlamaya çalışalım.
- İnsan, düşünen bir hayvandır.
Ünlü Yunan filozof Aristoteles’e ait bu meşhur sözü mutlaka duymuşsunuzdur. Görüldüğü üzere filozof bu cümleyle insanın bir tanımını yapmıştır. Dolayısıyla bu cümle tanımlama yoluna bir örnektir. İnsan hakkında fazla detaya girmeden kapsamlı bir ifadeyle insanın “ne olduğu” söylenmiştir.
- Bütün anneler melektir.
Her tanım cümlesinin bilimsel ifadeler sunması gerekmez. Bazıları duygusal, öznel ifadeler de içerirler. Bu örnekte de “anne nedir?” diye sorulan birinin verebileceği olası cevabı görüyoruz. “Bütün anneler melektir.” cümlesi her ne kadar öznel bir görüş içerse de bir tanım yapmaktadır. Eğer tanımı yapılan bu ifadenin metin içinde nasıl geliştirildiğini öğrenmek istiyorsanız, diğer yollara bakalım.
-
Örneklendirme
Tanımı yapılan fikrin örneklerle desteklenmesine örneklendirme denilmektedir. Örnekler, herhangi bir konuda ile sürülen fikrin desteklenmesini sağlar. Örneklerle desteklenen fikri takip eden okuyucu, fikirle ilgili zihinsel bağlantılar kurmaya başlayacaktır. Örneğin:
- “Kediler, dost canlısıdır.” cümlesini tanım cümlemiz kabul edelim.
- “Ünlü ressam George O’Keeffe neredeyse tüm resimlerini kedisiyle beraber yapmıştır. Çünkü kedisi, ünlü ressamın yanından bir an olsun ayrılmamıştır.”
İkinci cümle, tanım cümlesini bir örnekle desteklemektedir. Örneklendirme, bir fikri savunurken başvurulan bir düşünceyi geliştirme yoludur.
-
Karşılaştırma
Karşılaştırma yolunda kullanılan yöntem, adından da anlaşılacağı üzere karşılaştırma yöntemidir. Bu yöntemde benzer olanlar da karşıt olanlar da karşılaştırılabilir. Karşılaştırılan şey kimi zaman bir insan, kimi zaman bir olay, kimi zamansa bir düşünce olabilir. Örneğin;
- Türkçe kolay öğrenilen bir dildir.
Yukarıdaki cümlenin metnin ana temasını oluşturan tanım cümlesi olduğunu varsayalım. Türkçe’nin kolay öğrenilen bir dil olduğu savunusunu zor öğrenilen diller üzerinden yapmak mümkündür. Türkçeyi benzeştiği dillerle ya da ayrıştığı dillerle karşılaştırmak, bu yola bir örnektir.
Tanık Gösterme ya da Alıntı Yapma
Metin, anlatıyı güçlendirmek adın tanık gösterme ya da diğer bir değişle alıntı yapma yoluna başvurabilir. Bu yol metindeki düşüncenin başka metinlerle ya da kişilerle desteklenmesi üzerine kuruludur. Metin içinde alıntı yapılan cümle genellikle tırnak içinde gösterilir. Diyor bir yol da alıntı yapılan kitabın ya da yazarın adı verilerek alıntı yapılmasıdır.
- “Aşkı bilenler onun nasıl yanıltıcı olduğunu sonunda öğrenmişlerdir.”
Friedrich Nietzsche’ye ait bu söz, bir metin için tanık gösterme cümlesi olabilir. Metin aşkın yanıltıcı doğasını ya da gerçek aşkın olmadığını anlatıyor olabilir. Yazar, öncelikle aşkla ilgili fikrini destekleyecek bir tanım yapacaktır. Ardından herhangi bir aşamada buna benzer bir alıntıya yer vererek ifadesini güçlendirecektir. Bu alıntıyla savunulan görüş desteklenmiş olacaktır.
-
Sayısal Verilerden Yararlanma
Düşünceyi geliştirme yollarında sayısal verilerden yararlanma yolu, genellikle daha bilimsel karakter arz eden metinlerde sıklıkla başvurulan bir yöntemdir. Metin içinde savunulan görüş, sayısal verilerle desteklenir. Örneğin kadın hakları hakkında bir metin okuyorsunuz diyelim. Dünyada, kadınların eğitime erkekler kadar ulaşamadığını savunuyorsunuz. Bu fikrinizi desteklemek için dünya üzerinde okuma yazma bilen kadın sayısıyla erkek sayısını bir veri olarak kullanabilirsiniz.
Kimi zaman okuduğumuz metinde sayısal verilerin ana fikri desteklediğini görürüz. Böyle bir metin, düşünceyi geliştirme yolu olarak, sayısal verilerden yararlanma yolunu kullanmış demektir.
-
Benzetme
Düşünceyi gelişme yollarının son basamağı benzetme yoludur. Benzetme, metindeki herhangi bir düşüncenin başka bir şeye benzetilmesi yöntemidir. Bu yöntem, okuyucunun zihninde daha güçlü bir etki bırakmak için kullanılır. Şiir ve romanlarda sık sık karşımıza çıkan benzetme yolu bilimsel makalelerde de kullanılmaktadır. Zülfü Livaneli’ye ait Gözlerin şarkısının son kısmı bu yolla kurulmuş bir metin örneğidir.
“Gözlerin bir çığlık, bir yaralı haykırış
Gözlerin bu gece çok uzaktan geçen bir gemi
Ellerin bir martı, telaşlı ve ürkek
Ellerin fırtınada çırpınan bir beyaz yelken”
Düşünceyi geliştirmenin altı yolu böylelikle:
- Tanımlama
- Örneklendirme
- Karşılaştırma
- Tanık Gösterme / Alıntı Yapma
- Sayısal Verilerden Yararlanma
- Benzetme olarak isimlendirilmektedir.
Tüm bu yöntemler hem yazılı hem sözlü anlatımda kullanılmaktadır. Aslında her insan zaman zaman bu yollarla kendini ifade etmektedir. Düşünceyi geliştirme yollarını incelediğimiz içeriğimiz genel olarak bu şekildeydi, diğer birçok için bizleri tekrar ziyaret edebilirsiniz.
