Monarşi nedir? monarşiyi öncelikle etimolojik olarak incelemek gerekir. “Monarchie” Fransızcadan monarşi olarak dilimize geçmiş bir kelimedir. Tek anlamına gelen mono kelimesinden türetilen monarşi, tek kişiye dayalı bir yönetim şeklidir. Tarihte oldukça yaygın olan bir yönetim şekli olan monarşi, günümüzde de halen devam eder. Peki tam olarak monarşi nedir?
Monarşide devleti yöneten bir monark yani hükümdar bulunmaktadır. Hükümdar, farklı dil ve yöreye göre kral, kraliçe sultan, padişah gibi çeşitli unvanlarda kullanabilmektedir. Yasama, yürütme ve yargı yetkileri tek bir kişi temelinde toplanır. Köklü bir hanedana sahip olan hükümdar yönetim hakkını da miras şeklinde devralır. Yani hükümdar görevini, kendi hanesinden birine miras olarak devreder. Hükümdarın hükmetme yetkisi ömür boyu olarak da sürebilmektedir. Tüm toplum ve devletin kendisi bu hükümdara bağlıdır. Hükümdarın kendisi de topluma ve devlete bağlı bir şekildedir. Cumhuriyet olarak bilinen yönetim şeklinde ise bu durumun tam tersi vardır. Monarşi de olan kan bağı ile aktarılan yetkiler, cumhuriyette anlamını yitirir çünkü ayrıcalıklı bir sınıfsal cumhuriyette bulunmaz.
Monarşi Çeşitleri Nelerdir?
Monarşi tarihte çok eski bir yönetim şeklidir. Hem zaman içerisinde hem de toplumlar arasında farklı monarşi çeşitleri görülmüş ve uygulanmıştır. Monarşi nedir?, temel olarak mutlak ve meşruti şeklinde ikiye ayrılır. Tabi bunun yanı sıra yönetimin niteliğine göre de farklı sınıflandırmalar yapmak mümkündür. Tarih boyunca şu çeşitler de monarşiler görülmüştür:
- Eskiçağ Monarşileri
- Feodal Monarşi
- Mutlak Monarşi
- Meşruti Monarşi
- Teokratik Monarşi
Eskiçağ Monarşileri
Antik monarşi olarak da literatürde geçer. Tüm toplumlar öyle veya böyle monarşi ile yönetilmişlerdir ve bir şekilde yöneten kişiye de kutsallık atfedilmiştir. Dini bir niteliğe sahip olan monarşi, Tanrı-kral şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Tanrı veya Tanrıların seçtiği kişi olarak da monarklar oluşmuştur. Yani Eskiçağ monarşisinde ya Tanrının kendisi hükümdar olmuştur ya da Tanrının seçtiği kişi hükümdar olarak nitelendirilmiştir. Temelini dinden aldığı bu dönem, oldukça uzun bir şekilde devam etmiştir. Tanrı ve halk arasında aracı görevi gören hükümdar, halkı Tanrının buyruğuna göre yönetmektedir.
Feodal Monarşi
Feodalizm ya da derebeylik tarihin birçok dönemin de karşımıza çıkmıştır. Esas olan kan bağıdır ve bu kan bağı devleti yönetmek için yeterli bir nedendir. Hükümdarın ya da kralın mutlak gücünü bu kan bağı sağlamaktadır. Burada hiyerarşik bir yönetim mevcuttur. Devlet yapısının en üstünde hükümdarın kendisi sonra ise onun soyundan ilerleyen soylular gelmektedir. Soydan ilerleyen bu sistem Avrupa’da örneklerini gösterir. Franklar zamanında 5. yüzyıl ve 9. yüzyıl arasında görülmüştür. Bunun dışında Çin ve Japonya gibi devletlerde feodal monarşi devam etmiştir.
Mutlak Monarşi
Mutlak monarşi klasik ve yaygın olan bir monarşi çeşididir. Bu monarşi çeşidinde, hükümdarın yetkileri neredeyse sınırsız denebilecek kadar fazladır. Hükümdarın ağzından çıkan hükümler kesin hüküm olarak karşılanır. Yürütme, yasama ve yargı haklarının tamamı hükümdarın kendisine devredilmiştir. Osmanlı Devleti son zamanlarına kadar mutlak monarşiyle yönetilmiştir. Mutlak monarşide hükümdarı kısıtlayan tek durum teokrasidir. Dinin getirdiği kurallara hükümdarın uyması zorunludur. Mutlak monarşilerde güçlü olan merkezi bir otorite mevcuttur.
Meşruti Monarşi
Avrupa’da halen yaygın olan monarşi türüdür. Kimi durumlarda seçimli bir şekilde monarşi kimi durumlarda da parlamenter bir şekilde monarşi meydana gelmektedir. Meşruti monarşinin en çok duyulduğu ülke İngiltere’dir. Meşruti monarşi de artık hükümdarın yetkileri anayasa yahut bir sözleşme aracılığıyla sınırlandırılmıştır. Meclis de buna göre halk tarafından seçilir. Hükümdarın kendisi onay mercidir. Devletin yönetim açısından en üst basamağını oluşturur.
Günümüzde İngiltere halen meşruti monarşi ile yönetilmektedir. Ancak durum artık biraz sembolik hale gelmiştir. Kraliçenin yetkileri elbette bulunur. Ancak bunlar bir sembolden öteye gitmez çünkü güçlü bir şekilde demokrasi işlemeye devam etmektedir.
Teoratik Monarşi
Teoratik monarşi nedir?, monarşinin en çok bilinen çeşitlerinden biridir. Bu monarşi çeşidinde tek bir hükümdar vardır ve bu hükümdarda dini ilkelere bağlıdır. Din, devletin ideolojisi haline bürünmüştür. Hükmetme yetkisi, Tanrı tarafından verilir. Hem devletin kendisi hem de hükümdarın kendisi tamamen hâkim olan tek dinin etkisi altındadır. Dinin tamamen ana merkezde bulunur. Suudi Arabistan bu monarşi şeklinin en büyük örneklerindendir. Hanedan hükümdarlığı olan Suudi Arabistan’da devletin merkezinde bütünüyle İslamiyet vardır. Vatikan’da ise teokratik kimlikli bir monarşi mevcuttur ancak bunun yanında papalar seçimle göreve gelmektedir.
Monarşi ile yönetilen ülkeler şu şekildedir:
- Avusturalya, federal meşruti monarşi ile yönetilir.
- Birleşik Arap Emirlikleri, monarşi ile yönetilen 7 emirlikten oluşmaktadır.
- İngiltere.
- İspanya.
- Danimarka, meşruti krallıkla yönetilir.
- Kuveyt, meşruti monarşi ile yönetilmektedir.
