Doğduğumuz ilk andan itibaren öğrenmeye açızdır. Hayatta kalma içgüdüsü ile başladığımız bu yolculuk bilgi açlığı ve öğrenme arzusu ile devam eder. “Gökyüzü neden mavidir? Kuşlar nasıl uçar? Gemiler kocaman olmalarına rağmen neden batmaz?” gibi bir sürü şeyi merak ederiz. Öğrenmek için başvurduğumuz yollar bizleri bilgiye götürür. Fakat bildiğimizi sandığımız ya da öğrendiğimiz şeyler gerçek midir? Epistemoloji işte bu soru kurtçuğu ile sizleri derin düşüncelere dalmaya davet eder. Bunun için de ilk önce epistemoloji nedir?, öğrenmek gerekir.
Bilgi nedir, bildiğimiz ve öğrendiğimiz şeylerin kaynakları nelerdir gibi derin düşünmeye iten soruları bizlere yönelten felsefe dalına epistemoloji denir. Epistemoloji, bilginin kaynaklarını ve doğruluğunu incelememizi söyler ve bunun için belirli yöntemler geliştirir. Felsefe tarihinin derinliklerine kadar inen bu konuyu Cevap Veriyorum olarak sizler için özetlemeye çalıştık.
Epistemolojinin Kısa Tarihi
Epistemolojiye göre ortada bir bilinmezlik varsa önce bu çözülmeli yani bilginin kaynağına ulaşılmalıdır. Sonralarında ise bilginin doğruluğu sorgulanması ve ulaşmak için farklı kaynaklar geliştirilmelidir. “Bildiklerimizden emin miyiz ve bildiğimiz şeylerin ne kadarını biliyoruz?” gibi sorulara ışık tutmaya çalışan Epistemoloji tarihi Yunan tarihi ile paraleldir.
Yunan filozof Platon’un temellerini attığı bilgi felsefesi incelemelerini öğrencisi Aristoteles devam ettirmiştir. Tarihin ve insanlığın gelişmesiyle bilme ihtiyacı çoğalmıştır. Akıp giden zamanda düşüncelerine izin vererek geliştiren ve onları tartışmaya açan modern uygarlık düşünürleri de tarih sayfalarına yazılmıştır. David Hume, Jhon Locke, Immanuel Kant ve Auguste Come gibi popüler felsefeciler epistemoloji ile ilgilenmiştir. Bilginin kaynağını hangi şartlar ile araştırılması gerektiğini, bulunan bilginin doğruluk kriterlerini tartıştıkları epistemoloji onlar sayesinde şekil almıştır.
Epistemolojiye Göre Bilginin Sınırları
Epistemoloji kavramı bizlere “Ne biliyoruz ve bildiklerimizin doğruluğu nedir?” gibi soruları sunar. Tarih sahnelerinde yüzyıllarca tartışılan bu bilim dalı bilginin sınırları konusunda bir netlik çizememiştir. Bilgi kaynağının araştırılması için belirli yöntemler geliştirse de bu yöntemlerin yetersiz kalabileceğini ve keskin bilgi sınırları çizemeyeceğini de vurgulamıştır.
Epistemoloji tarihi ve filozofların tartışmalarının genel geçer sonuçları bulunmamaktadır. Zaten felsefe genel geçer bilgileri kabul etmeyen bir düşünceler sistemi işleyişi diyebiliriz. Sizleri soruya sorgulamaya ve düşünmeye davet edendir felsefe. Alt dallarından biri olan epistemolojinin ise “Bilgi tektir doğruya ancak bu yöntemler ile ulaşılır.” gibi bir sonuca varmasını elbette bekleyemeyiz. Şüpheciliği de beraberinde getiren epistemoloji bilginin her zaman sorgulanabileceğini ve değişebileceğini not düşmüştür.
Epistemolojinin Soruları ve İncelenmesi
Bilginin özünü ve kaynaklarını inceleyen bilgi bilimi bilgiye dair tüm sorunlara çözüm bulmayı hedeflemiştir. Birçok düşünce akımlarının temellerine de yön veren epistemoloji genel bir arayışı kapılarını aralar. Doğru bilgi var mıdır bilginin kaynakları ve buluş yöntemleri nelerdir gibi birçok alt dala bölünen epistemoloji bunları incelemek içinse kendi içinde yöntemler geliştirmiştir. Epistemolojiye göre bilgi iki şekilde ele alınabilir. Sistematik ve tarihsel olarak ele alınan bilgilerinde ele alınış biçimleri ve soruları farklılık göstermektedir:
- Tarihsel Epistemoloji: Tarihle birlikte ele alındığı için sürekli gelişim göstermiştir. Her dönem farklı soruları irdelemiş ve dönemsel sorunlar ile doğrulukları araştırmıştır. Her dönem filozoflarının yaşam biçimleri, coğrafi yerleşkeleri ve tarih sahnesinde tanık oldukları bilginin ele alınış biçimlerini değiştirmiştir. Bu inceleme sizlerin de tahmin edeceği gibi sosyal yaşamlarından ve psikoloji durumlarından etkilenmiştir.
- Sistematik Epistemoloji: Bilginin kaynağı ile başlayan araştırma sürecinin bir sonu yoktur. Bilgi girişli tünelin ışığı asla görünmez desek yeridir. Her gün gelişen ve değişen dünyada bu tarz felsefe temelli yaklaşımlara uzaklaşmış ve sorgulamaktan kaçmışızdır. Felsefe değerini ve derinliğini eski çağlardaki gibi yaşayamasa da çalışmaları hala devam etmektedir. Bu devam eden çalışmalarda epistemoloji sistematik olarak bilgi kaynağı, bilginin ele alınış biçimleri ve değerlendirilmelerini inceler.
Dilerseniz Ontoloji nedir? sorusunu cevaplamış olduğumuz içeriğimizi de ziyaret edebilirsiniz.
Epistemolojiye Dair Okumalar
Yazımızın sonlarına yaklaşırken felsefe meraklılarına birkaç öneride bulunalım. Epistemoloji dalı ilginizi çekmiş ya da yeni okuma yapmaya başlıyor olabilirsiniz. Derinlere dalmadan önce yolunuza ışık olacak birkaç kitabı sizler için derledik:
- David Hume – İnsanı Anlama Yetisi Üzerine
- Bilginin Serüveni – Necati Öner
- Çağdaş Epistemolojiye Giriş – Nebi Mehdiyev
- Kant Üstüne Yazılar – Doğan Özlem gibi ünlü yazarların epistemoloji literatürüne kazandırdığı kitaplar ile bilgiye dair arayışlarınızda dipnotlar bulabilirsiniz.
Epistemoloji nedir? sorusunu cevaplamış olduğumuz içeriğimiz bu şekildeydi, güncel birçok içerik için bizleri takip edebilirsiniz.
