Devşirme sistemi nedir?, Osmanlı Devleti, tarih boyunca pek çok sistem ve yöntemle kendine özgü bir strateji belirlemiş ve bu strateji ile birçok ülkeye fetihler gerçekleştirmiştir. Osmanlı’nın belirlediği bu sistem ve yöntemler, farklı birçok alanı kapsayarak devletin sahip olduğu toprakları en iyi yönetmesine katkı sağlamıştır. Uzun yıllar güçlü şekilde ayakta duran devlet, bu durumu sistematik yapısı içerisinde oluşturduğu çeşitli sistemlerle desteklemiştir. Devşirme sistemi de Osmanlı Devleti için önemli bir yere sahip olan uzun yıllar varlığını sürdüren sistemlerden birisidir. Peki böylesine önemli bir konumda bulunan ve kulak aşinalığımızın olduğu devşirme sistemi nedir?
Devşirme Sistemi
Devşirme sistemi, Osmanlı Devleti’nin askeri ve bürokratik açıdan çeşitli amaçlarla oluşturduğu, devletin asker ve yönetici yetiştirmeyi amaçladığı sistemdir. Bu sistem, en genel tanımı ile;
- Osmanlı İmparatorluğu’nun özellikle balkanlardaki ele geçirdiği topraklarda Hristiyan ve farklı inançlardaki çocukları toplaması ve farklı kategorilerdeki sıkı bir eğitime sokmasıyla birlikte devlet içerisinde asker, yönetici gibi konumlara getirmesi olarak açıklanabilmektedir.
Yeteneklerine göre eğitilen bu çocuklar, tüm konularda donanımlı hale getirildikten sonra yine becerilerine göre görevlendirilmiştir. Oluşturulan bu sistem ile Osmanlı Devleti kendine sadık, bilgili ve güvenilir bürokrat ve asker yetiştirmiştir. Bu konudaki en iyi örneklerden olan Rum Mehmed Paşa, Veli Mahmud Paşa, Yunus Paşa, Rüstem Paşa, Sokullu Mehmed Paşa, Kuyucu Murat Paşa ve Pargalı İbrahim Paşa gibi isimler devlet içerisine devşirme olarak gelmiş ve sadrazamlığa kadar yükselmeyi başarmış kişilerdir. Devletin güçlü ve ayakta durması için gerçekleştiren bu sistem elbette ki belirli kurallar ve özelliklerden oluşturularak uygulanmıştır.
Devşirme Sistemi Özellikleri
Tarih boyunca Osmanlı Devleti fethettiği ülkelerde daima hoşgörü politikası yürütmüştür. Bu politikanın parçası olarak da devşirme sistemini uygulamıştır. Uygulanan bu sistem bazı temeller ve özelliklerle sınırlandırılarak belirli bir sistem haline getirilmiştir. Devşirme sisteminin öne çıkan özellikleri şu şekildedir:
- Devşirme sistemi, özellikle balkan ve Rum bölgelerdeki çocuklardan oluşmaktaydı.
- Ailelerinden alınacak çocuklar genellikle 9-16 yaşları arasında olacak şekilde seçilirdi.
- Devşirme sistemine alınacak çocuklar, bir aileden bir çocuk olacak şekilde seçilirdi. Kaç çocuk olursa olsun bir aile içerisinde sadece bir çocuk devşirme olurdu. Eğer ailenin bir çocuğu varsa o çocuk devşirme sistemine alınmazdı.
- Yahudi ve Ortodoks Hristiyan kesimin çocukları devşirilmezdi. Sadece Hristiyan çocukları sisteme dahil edilirdi.
- Aynı zamanda evli olan çocuklar da devşirme sistemine kabul edilmezdi. O dönemde evlilik çok daha erken yaşlarda yapılabilmekteydi.
- Alınan tüm çocuklar önce Müslümanlıkla tanışır, ardından da sünnet edilirdi.
- Devşirme sistemine alınan çocuklar, yeteneklerine göre uzun eğitimler görmekteydi. Sanattan bilime pek çok konuda çocuklar donanımlı hale getirilmekteydi.
- Eğitim gören çocuklar yeteneklerine göre devlet işlerinde veya yeniçeriye asker olarak görevlendirilirdi.
Devşirme Sistemi Amacı
Devşirme sistemi, temelleri oldukça sağlam olan ve kuruluş amacına göre oldukça başarı sağlayan bir sistemdir. Bu noktada devşirme sisteminin amaçları, bu yapının anlaşılması için oldukça önemlidir. Devşirme sistemi amaçları başlıca şöyledir:
- En kısa haliyle devşirme sistemi temel amacı, devletin mevcut yapısını korumak için nitelikli, güvenilir asker ve bürokratlar yetiştirerek güçlü bir devlet olmasıdır. Osmanlı Devleti’nin geleceği için önemli olan devşirme sistemi, başarılı ordu ve güçlü yönetici noktasında imparatorluğa destek vermiştir.
- Bunun yanında bir diğer amaç ise, Osmanlı Devleti’nin ordusunu geliştirmek ve güçlendirmektedir. Yoğun askeri eğitimler verilerek eğitilen devşirmeler, yetenekli oldukları alan askeriye ise başarılı, güçlü birer asker olarak çıkmaktaydılar.
- Aynı şekilde dil becerisi, zekâsı ve bilime ilgisi olan çocuklar ise bu alanlarda yetiştirilmek üzere eğitimlerine devam etmekteydi. Bu durum başarılı yöneticilerin elde edilmesini sağlamaktaydı.
Devşirme Sisteminin Yararları Nelerdir?
Devşirme sistemi, alınan çocukların yeteneklerine göre eğitimlere tabi tutulması üzerine kuruludur. Bu sistemden dolayı pek çok noktada devlete yarar sağlamaktadır. Devşirme sisteminin sağladığı yararlar şöyledir:
- Yeniçeri ve Bostancı Ocağı’nın oluşmasında büyük etkiye sahiptir.
- Askeri olarak güçlü ve başarılı pek çok asker yetiştirilmiştir. Bu durum beraberinde askeri başarıyı getirmiştir.
- Merkezi otorite bu sistem sayesinde daha da güçlenmiştir.
- Alınan eğitimler sonucu devşirmelerden birçok iyi ve başarılı devlet adamı çıkmıştır. Bu kişiler Osmanlı’ya uzun yıllar hizmet etmiştir.
- Maaş yükü bu sistem sayesinde azalmıştır.
Devşirme Sisteminin Zararları Nelerdir?
Her yönetimde olduğu gibi Osmanlı da zamanla güç kaybetmiş ve bazı sorunlara karşı karşıya kalmıştır. Bu durumlar içerisinde devşirme sistemi de işleyişini zamanla yitirmiştir. Sistem içerisinde yaşanan sorunlar farklı problemlere yol açmış, özellikle isyan gibi durumlar nedeniyle Osmanlı oldukça güç bir duruma düşmüştür. Bu açıdan karşımıza çıkan devşirme sistemi zararları şöyledir:
- Yaşanan sorunlara birlikte askeri disiplinsizlik artmıştır.
- Ayaklanma ve isyanlar boy göstermiştir. Bu ayaklanmalarda II. Osman hayatın kaybetmiştir.
- Mevcut askeri yapı bozulmaya başlamıştır.
- İç karışıklık ve ayrışmalar yaşanmıştır.
Devirme Sistemi Sonuçları
Devşirme sistemi I. Murad tarafından kurulmuştur. Sistem daha sonra II. Murad tarafından belirli kanunlara bağlanıp kurumsallaştırılmıştır. Yaşanan sorunlar nedeniyle 18 yy. da I. Ahmed tarafından da kaldırılmıştır. Bu gelişmelerle birlikte devşirme sistemi, pek çok olumlu ve olumsuz durumu beraberinde getirmiştir. Devşirme sistemi sonucu olarak,
- İslamiyet’in daha hızlı yayılması,
- Asker sayısında artış yaşanması,
- Güçlü ve donanımlı bir ordu elde edilmesi,
- Yeni fethedilen yerlerin güvenliği ve korunması,
- Müslüman olmayan kişilerin de eğitilip faydalı hale getirilmesi,
- Devletin Müslüman olmayan kişileri kendine bağlaması, devşirme sisteminin Osmanlıya sağladığı sonuçlar olarak sıralanmaktadır.
Dilerseniz Dejavu ne demek? sorusunu cevapladığımız içeriğimize de hemen ulaşabilirsiniz.
Okul kitaplarında yer edinen ve tarih dersleri boyunca bahsedilen devşirme sistemini kısaca sizler için paylaştık. Olumlu ve olumsuz yanları ile karşımıza çıkan bu sistem, Osmanlı Devleti’nin temellerinin atılmasındaki en önemli stratejilerden birisidir. Bu açıdan oldukça önemli olan ve geniş bir kapsama sahip olan devşirme sistemi, Osmanlı’ya büyük faydalar sağlasa da zamanla amacından saparak kaldırılmaya kadar ulaşmıştır. Devşirme sistemi nedir? sorusunu bu şekilde cevaplamış olduk.
