Dejavu kelimesinin doğru yazılışı kökeninde “deja vu”dur. Fransızcadan gelen sözcük iki kelimeden oluşur. Deja önceden, voir ise görmek anlamına gelir. Dejavunun anlamı hakkında birçok mistik söylentiler bulunmaktadır. Örneğin filmlerde ya da doğaüstü bir takım yazı ve videolarda karşılaştığımız ‘vizyon görmek’ olayı, deja vu ile bağdaştırılır. Bu yaklaşım eğlenceli ve biraz heyecanlandırıcı olsa da dejavu aslında beynin oynadığı bir oyundan ibarettir. Hatta, bir tür kafa karışıklığı da diyebiliriz. Peki, dejavu ne demek? ve nasıl ortaya çıkmış?
Dejavu kavramı ilk kez, 1876’da ortaya atılmıştır. Bilimsel bir makalenin konusu olması ise 1928 yılına uzanmaktadır. Edward Titchener, Bir Psikoloji Kitabı adlı yazdığı eserde, beynin deneyimle noktasında sahte algılar üretmesi tanımını kullanmıştır. Yani bir kimsenin karşılaştığı olayı daha önce yaşamış gibi algılaması, beynin bireyi hazırlamak için kullandığı kısmi tecrübe senaryosuna dayalıdır.
Dejavu Hissiyatı
Dejavu’nun hissettirdiği duygular ve akıl karmaşası, paralel evren teorilerini destekleyen birçok insanın ortaya çıkmasına sebebiyet vermiştir. Bu teorinin desteklenmesinin sebebini adım adım şöyle açıklayabiliriz:
- Farklı evrenlerde aynı kişiyiz ve zaman kayması dışında aynı hayatı yaşıyoruz.
- Bizden 10 saniye önce aynı olayı yaşayan biz, olayları daha önce görmüş ve algılamış oluyor.
- Bazen bu paralel evrenler arasında kaymalar yaşanıyor ve bu illüzyonda çatlaklara sebep oluyor.
- Dolayısı ile 10 saniye önceki biz’in yaşadığı deneyimi biliyor oluyoruz.
- Sonuç olarak bildiğimiz bir deneyimi tekrar yaşıyoruz ve beynimiz hata veriyor.
- Bunlar sonucunda verilen tepki ise “Ben bunları daha önce yaşamıştım, burada daha önce bulunmuştum, daha önce görmüştüm…” gibi bir söylem içeriyor.
Dejavu Yan Etkileri
Dejavu’nun bilinen bir yan etkisi yok. Bir hastalık olarak tanımlanmıyor. Ancak dejavu hissiyatını sıkça yaşayan kişilerde bazı mental rahatsızlıklara yatkınlık olduğuna dair birtakım çalışmalar mevcut. Örneğin depresyon, anksiyete, paranoid şizofreni ve epilepsi hastalığı gibi. Bu iddiaların bir kısmı zaman içerisinde çürütülmüş ve üzerinde en çok durulanı epilepsi hastalığı olmuş. Epilepsi nöbeti yaşayan kişilerin, nöbet öncesi dejavu benzeri bilinç akışı temassızlıkları yaşadığı saptanmış. Elbette ki, çalışmalar henüz tamamlanmış değil ve her gün yeni bilimsel gerçekler açığa çıkıyor.
Dejavu Bilimsel Sebebi
Dejavu’nun bilimsel sebebi konusunda yapılan son araştırmalarca beyinle alakalı olduğu vurgulanmıştır. Basitçe izah edersek, beynin sağ ve sol lobu arasındaki milisaniyelik zaman farkından kaynaklandığı söyleyebiliriz. Algılamamıza göre, saniyenin onda birinden daha az sürede loblardan biri diğerinden önce fark eder. Bir milisaniye sonra ise diğer lob algılar. Geç algılayan lob, “daha önce yaşamış olmak” hissine kapılmamıza sebep olur. Milisaniyelik sapmanın sebebi ise sinir aksonlarıdır. Sinir aksonları, beyindeki işleyişte iletken rolünü oynayan sinir uçlarıdır.
Dejavu Diğer Hastalıklarla İlişkisi
Dejavu ile ilişkilendirilen hastalıklardan biri Alzheimer’dır. Alzheimer erken tanısında, dejavu hissiyatının kriterlerde aranması ve hasta öyküsünde yer alması gerekliliğine yönelik bazı çalışmalar yürütülmüştür. Fakat, yeterince kanıt elde edilemediğinden bilimsel bir geçerliliği yoktur. Dejavu’nun hastalıklarla ilişkisi konusunda basitçe şunu söyleyebiliriz: Birçok hastalıkta olduğu gibi, etken yüzlerce faktör bulunur.
Dejavu, beynin çok küçük hatasıdır. Lakin bu hatanın sık sık tekrarlanıyor olması durumu, bazı farklı durumların habercisi olabilir. Eğer sürekli dejavu’dan muzdaripseniz, bir beyin tomografisi çekilmenizde yarar olabilir. Bu durumun dışında ve bilimsel gerçeklerin ötesinde, monoton hayatımızda daima yeni heyecanlar arayışına gireriz. Sağlık problemlerine neden olmuyorsa, dejavu da bizim için hayal dünyamızın bir tetikleyicisi rolünü üstlenebilir. Farklı ve mistik düşüncelerimizin kaynağı, yalnız düşlerimizin bir kurtarıcısı olabilir. Dejavu, tam da bu sebeple birçok filme konu olmayı başarmıştır.
Dejavu Konulu Filmler
Edge of Tomorrow (Yarının Sınırında) filminin konusu dejavu’dan esinlenilmiştir. Bir bilim kurgu filmi olan Edge of Tomorrow’da, ana karaktere verilen bir intihar görevi vardır. Ancak karakter film boyunca kendini ölüp dirildiği zaman aralığında yeniden dirilirken bulur.
Bir başka dejavu esintisi ise herkes tarafından bilinen kült film Matrix’te mevcuttur. Matrix filminde bir kedi sahnesi mevcut. Filmin ana karakteri Neo, bir sahnede “dejavu” kelimesini telaffuz eder. Çünkü bir kedinin tekrar önünden geçtiği hissiyatına kapılmıştır. Ancak Matrix evreninde dejavu imkansızdır ve bu şekilde saldırıya uğradıklarını keşfederler. Narsist ne demek? sorusunu cevapladığımız içeriğimize de dilerseniz erişebilirsiniz.
Deja Vu filmi, isminin ve konusunu tamamen dejavunun kendisinden almıştır. Filmin konusu, bir feribot patlamasında ölen masum insanların, dejavu sayesinde hayat geri döndürülmeleridir. Bunu sağlamaya çalışan başrol oyuncusu, olayları ve patlamanın dejavu ile ilgisini çözmeye çalışır. Kurbanlar arasındaki ortak ilgi elbette bir aşk hikayesine dayanmaktadır. Olayları çözmeye çalışan dedektif, aşk hikayesinin ortasındaki kadını bulmaya çalışır. Film, insanlar arasındaki güven ilişkilerinden başlayarak sevgi ve bağlılık duygularını sorguluyor. İzleyenleri içinse heyecanın dorukta olduğu bir film keyfi sunuyor.
Son olarak Stranger Than Fiction filmi, dejavu etkisinin gerçeğe uyarlanmış halini anlatıyor. Bir kitap yazarı olan Karen Eiffel, kitabının sonunu yazmakla meşguldür. Fakat sonu yazdıkça, yazdıklarının kendi hayatında yaşandığını fark eder. Kötü sonları yazmayı seven yazar için kitabının sonunu bu seferlik değiştirmesi gereken bir yolculuk başlar. Dejavu ne demek? sorusunun cevabını bu şekilde vermiş olduk, birçok güncel
