Veraset, sözlük anlamıyla mirasta hak sahibi olmak demektir. ‘Veraset Sistemi nedir?’ sorusunun cevabı; Türk devletlerinde, hükümdarın ardından tahta kimin geçeceğinin belirlenmesine “Veraset Sistemi” denmektedir. Tahta geçişin kurallarının ve işleyişinin belirlendiği bu sistem, monarşi yönetiminin bir türüdür ve aynı aileden gelen hanedan üyelerinin birbirlerine tahtı, veraset yoluyla aktarmasını sağlamaktadır.
İlk Türk devletlerinden itibaren özellikle Türk-İslam devletlerinin kullandıkları veraset sistemi, tarih boyunca hükümdarların Tanrı tarafından görevlendirilen elçiler oldukları anlayışı sebebiyle ilahi olarak görülmeleri sonucunda ortaya çıkmıştır. Bu sebeple yıllar boyu hükümdarlar, aynı aile içinden ve genelde babadan oğula geçecek şekilde seçilmişlerdir. Uzun yıllar uygulanan bir sistem olması sebebiyle de bazı zamanlarda değişikliğe uğramış ve yenilikler getirilmiştir.
Türk Devletlerinde Veraset Sistemi
Veraset sistemi, ilk Türk devletlerindeki kut anlayışından Osmanlı Devleti’nde uygulanan sisteme kadar Türk devletlerinde etkili olmuştur. Günümüz veraset sisteminin de şartları uyarlanarak uygulanmaya devam edildiği bilinmektedir. İlk Türk devletlerinde Gök Tanrı tarafından yetkilendirildiğine inanılan hükümdar anlayışı olması, veraset sistemi ile hükümdar seçilmesini sağlamıştır. Böylece aynı soy bağından olan kişiler arasından tahta geçecek kişiler belirlenmekteydi. Bu uygulamanın adı o dönemlerde kut anlayışı olarak isimlendiriliyordu.
Osmanlı dönemine gelindiğinde ise kut anlayışının ismi veraset sistemi olmuş ve asıl uygulaması bu dönem içerisinde gerçekleştirilmiştir. Ülkenin hanedanın ortak malı olduğu anlayışı ile başlayan sistem, zamanla deneme yanılma yolunda olduğu gibi uygulamanın getirileriyle değişikliğe uğramıştır. İlk olarak I. Murat hanedanın ortak malı anlayışını değiştirerek yalnızca hükümdar ve şehzadeleri yetkilendirmiştir. Bu uygulama ile taht kavgaları engellenmeye çalışılsa da istenen sonuca ulaşılamamıştır.
Veraset sisteminin Osmanlı’da geldiği son hal ise Ekber ve Erşat sistemi olmuştur. Böylece veraset en büyük ve bilgili hanedan üyesinin hakkı olmuştur. Bu uygulama sonucunda; taht kavgaları sona ermiş, kardeş katli son bulmuş ve en önemlisi veraset sistemi düzenlenmiştir.
Veraset Sisteminin Amacı
Türk devletleri, yıllar boyu veraset sistemi uygulamasını sürdürmüşlerdir. Merkezi otoriteyi arttırmanın amaçlandığı bu uygulama ile ülke yönetiminin hane içerisinde tutulması sağlanmıştır. Tarihsel olarak belirli sıkıntılar yaşandığı ve zamanla değişikliğe uğradığı bilinse de monarşinin bir türü olan veraset sistemi, yüzyıllar boyu terk edilmemiştir. Hükümdarın Tanrı tarafından yetkilendirildiği ve onun soyundan devam etmesi gerektiği anlayışından doğan veraset sisteminin amacı ise;
- İlk olarak devletin devamlılığının sağlanmasıdır. Bu sayede merkezi otorite arttırılabilmiş ve yıllar boyu tek bir ailenin ülkeyi yönetmesi mümkün olmuştur.
- Bu sistem ile yönetme yetkisi yalnızca hanedana ait olmuştur ve tek söz sahibi böylece hükümdar ve onun soyundan gelenlerdir. Uzun yıllar boyu bu sistemin devam ettirilmesiyle de hanedanlığın devamlılığı sağlanmıştır.
- Ülkede Osmanlı’nın çöküşüne kadar veraset sistemi sayesinde düzen ve istikrar sağlanabilmiştir.
- Ülke topraklarının hanedanın malı sayılması ile de bir düzen oluşturmak amaçlanmıştır.
- Hanedanın içinden devam eden hükümdarlık anlayışı ile ülkeyi yönetmesi için eğitilen kişilerin tahtı elde etmesi amaçlanmıştır.
- Taht kavgalarının azalacağı öngörülerek karışıklıkların önüne geçilmek istenmiştir.
Özetle, veraset sistemi bu amaçlar ile uygulansa da başarısızlığa uğradığını da söylemek mümkündür. Yaşanan sıkıntılar sebebiyle zaman zaman değişikliğe gidilse de uzun yıllar bir düzene oturtulamamıştır. Özellikle taht kavgalarının azalacağı amacını güden bir sisteme göre başarısız sonuçlar elde edilmiştir. Çünkü bu kez de hanedan içinde sıkıntılar yaşanmasına ve kardeşler arası ciddi problemlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Özellikle kardeş katli uygulamaları bunun bir göstergesidir.
Veraset Sisteminin Özellikleri
Hükümdarın nasıl seçileceği konusunda bir düzenleme için uygulanan veraset sistemi, aynı aile içinden gelen ve kan bağı olan kişilerin hükümdarlığını destekleyen bir sistemdir. Bu sistem her ne kadar zamanla değişime uğrasa da belirli özellikler hepsinde aynıdır. Bunların en net olanı hükümdarların her zaman aynı soydan gelmesi ve erkek olmalarıdır. Böylece hanedanın tek soy içerisinden devam etmesi sağlanmaktadır.
Dilerseniz Monarşi nedir? sorusunu cevapladığımız içeriğimize de göz atabilirsiniz.
Fakat bu uygulama zamanla hanedan içerisinde karışıklıklara neden olmuş ve kardeş katline kadar pek çok durumda artış gözlenmiştir. Kardeşler arasında yaşanan bu problemler hanedanlık ve devlet açısından birçok olumsuzluğun yaşanmasına neden olmuştur. Veraset sisteminin son geldiği halde her ne kadar kardeş katli yasaklanmış olsa da o zamana kadar pek çok ciddi sorun yaşanmasının önüne geçilememiştir. Öyle ki taht kavgaları her dönemde gündemde olmuştur. I. Ahmet’in son olarak yapmış olduğu düzenleme ile Osmanlı’nın yıkılışına kadar hâkim olan veraset sisteminde, hanedan arasında sorunlara neden olan uygulamaların önüne geçilebilmiştir. Böylece, veraset sisteminin taht kavgalarına neden olan özellikleri ortadan kaldırılarak düzenli bir sistem oluşturulabilmiştir. Veraset sistemi nedir? sorusunu bu şekilde cevaplamış olduk, gündelik birçok başlık için bizleri takip etmeye devam edebilirsiniz.
